Салярыс (на белорусском языке) - Станислав Лем

- Добра. Я не хацеў цябе пакрыўдзiць. Свае словы пра высакароднасць я забiраю назад, але словы пра страўсаў застаюцца ў сiле. Асаблiва гэта датычыць цябе. Ты падманваеш не толькi яе, але i сябе, галоўным чынам сябе. Ты ведаеш умовы стабiлiзацыi сiстэмы, пабудаванай з нейтрыннай матэрыi?

- Не. Ты таксама не ведаеш. Нiхто не ведае.

- Безумоўна. Але нам вядома адно: такiя сiстэмы няўстойлiвыя i могуць iснаваць толькi дзякуючы няспыннаму прытоку энергii. Я ведаю гэта ад Сарторыуса. Энергiя ўтварае вiхравае стабiлiзацыйнае поле. Цiкава, цi з'яўляецца гэтае поле ў адносiнах да "госця" знешнiм? Цi мо яно ўзнiкае ў яго ў арганiзме? Разумееш рознiцу?

- Разумею, - паволi адказаў я. - Калi яно знешняе, дык... яна. Тады... такiя...

- Тады пад час аддалення ад Салярыс сiстэма распадаецца, - закончыў Снаўт за мяне. - Мы не можам гэтага прадбачыць, але ж ты паставiў дослед. Ракета, якую ты запусцiў... па-ранейшаму круцiцца вакол планеты. У вольную хвiлiну я нават падлiчыў параметры яе руху. Можаш паляцець, выйсцi на арбiту, састыкавацца i паглядзець, што сталася з... пасажыркай...

- Ты звар'яцеў! - выдыхнуў я.

- Ты так лiчыш? Ну... а калi... вярнуць яе, тваю ракету? Гэта магчыма. Яна мае дыстанцыйнае кiраванне. Мы вернем ракету i...

- Перастань!

- I гэта табе не падабаецца? Ёсць яшчэ адзiн спосаб, вельмi просты. Нават не трэба вяртаць яе на Станцыю. Няхай сабе лётае. Мы проста звяжамся з ёю па радыё, калi яна жывая, то адгукнецца i...

- Там ужо даўно скончыўся кiсларод! - з цяжкасцю выцiснуў я.

- Мо яна абыходзiцца без кiслароду... Ну што, паспрабуем?

- Снаўт... Снаўт...

- Кельвiн... Кельвiн... - злосна перадражнiў ён мяне. - Божа, што ты за чалавек. Каго ты хочаш ашчаслiвiць? Уратаваць? Сябе? Яе? Якую? Гэтую цi тую? На абедзвюх не хопiць адвагi? Бачыш сам, да чаго гэта даводзiць. Апошнi раз кажу табе: тут сiтуацыя - па-за ўсялякай мараллю.

Раптам я пачуў тое ж самае шамаценне, нiбыта нехта пазногцямi драпаў сцяну. Мяне агарнула абыякавасць: усё выглядала дробным, крыху смешным, малазначным, быццам у перавернутым бiноклi.

- Ну добра, - сказаў я. - Што, па-твойму, я мушу зрабiць? Знiшчыць яе? На наступны дзень з'явiцца такая ж, хiба не так? I яшчэ раз? I так штодзённа? Да якога часу? Навошта? Што гэта мне дасць? А табе? Сарторыусу? Станцыi?

- Пачакай, спачатку скажы ты. Ты паляцiш разам з ёй i, дапусцiм, убачыш сам, што з ёю адбудзецца. Праз некалькi хвiлiн перад табой з'явiцца...

- Што? - з'едлiва спытаўся я. - Пачвара? Дэман? Што?

- Не. Звычайная, сама звычайная агонiя. Хiба ты сапраўды паверыў у iх несмяротнасць? Кажу табе - яны гiнуць... Што ты будзеш рабiць тады? Вернешся... па новую?

- Перастань!!! - гукнуў я, сцiскаючы кулакi.

Снаўт, прымружыўшы вочы, пазiраў на мяне i паблажлiва ўсмiхаўся.

- Ага, табе не падабаецца? Ведаеш, на тваiм месцы я не распачынаў бы гэтай гаворкi. Лепш займiся чым-небудзь iншым, напрыклад, пачнi лупцаваць дубцамi у знак адплаты - Акiян. Што ты хочаш? Значыць, так... - Снаўт хiтравата памахаў рукой i падняў вочы ўгору, на столь, нiбыта некага праводзiў позiркам, - тады ты станеш нягоднiкам? А хiба цяпер не нягоднiк? Усмiхаешся, калi хочацца плакаць, прытвараешся радасным i спакойным, калi гатовы валасы рваць, - i ты не нягоднiк? А што, калi тут нельга не быць нягоднiкам? Што тады? Закацiць iстэрыку перад Снаўтам, якi ва ўсiм вiнаваты, так? Акрамя ўсяго, ты яшчэ iдыёт, мой ты дарагi...

- Ты гаворыш пра сябе, - сказаў я i апусцiў галаву, - я... кахаю яе.

- Каго? Свае ўспамiны?

- Не. Яе. Я расказаў табе, што яна спрабавала зрабiць. На такое пойдзе не кожны... жывы чалавек.

- Ты ж сам прызнаешся, калi кажаш...

- Не лавi мяне на слове.

- Добра. Значыць, яна цябе кахае. А ты - хочаш кахаць. Гэта розныя рэчы.

- Ты памыляешся.

- Я шкадую, Кельвiн, але ты сам расказаў мне пра свае iнтымныя справы. Не кахаеш. Кахаеш. Яна згодна ахвяраваць сваiм жыццём. Ты таксама. Вельмi чуллiва, узвышана - усё што хочаш. Але тут гэта недарэчна. Недарэчна. Разумееш? Не, ты не хочаш зразумець. Сiлы, якiмi мы не кiруем, зацягнулi цябе ў вiр, а яна - частка яго. Фаза. Цыкл, што паўтараецца. Калi б яна была... калi б за табой ганялася пачвара, гатовая дзеля цябе на ўсё, ты пазбавiўся б ад яе без усялякiх ваганняў. Праўда?

- Праўда.

- А калi... калi... iменна таму яна непачвара? Гэта звязвае табе рукi? А мо трэба, каб твае рукi былi звязаныя?

- Яшчэ адна гiпотэза. У бiблiятэках iх ужо мiльён. Досыць, Снаўт, яна... Я не хачу з табой пра гэта гаварыць.

- Ну i не гавары. Ты ж сам пачаў. Але ты ўсё ж падумай, што ў рэшце рэшт яна толькi люстэрка, у якiм адбiваецца частка твайго мозга. Яна цудоўная таму, што цудоўнымi былi твае ўспамiны. Ты даў рэцэпт. Кругазварот памяцi!

- Чаго ты хочаш? Каб я... каб я пазбавiўся ад яе? Я ўжо ў цябе пытаўся: навошта мне гэта рабiць? Ты не адказаў.

- Адкажу зараз. Я не запрашаў цябе, не распачынаў гэтай гаворкi, не чапаў тваiх спраў. Я нiчога табе не загадваю, нiчога не забараняю, я не рабiў бы гэтага, каб нават мог. Ты, ты прыйшоў сюды i выклаў мне ўсё, ведаеш чаму? Не? Ты хочаш скiнуць з сябе ўсё. Скiнуць. Я добра ўяўляю, якое ў цябе становiшча, мой дарагi. Так, так! Не перапыняй мяне. Я нiчога табе не забараняю, але ты ты сам хочаш, каб я табе перашкодзiў. Калi б я стаў на тваiм шляху, мажлiва, ты расквасiў бы мне галаву - мне, звычайнаму чалавеку, такому ж, як i ты, i сам адчуваў бы сябе чалавекам. А так ты не можаш саўладаць i таму распачынаеш спрэчку са мной... дакладней, з самiм сабой! Ты яшчэ скажы, што не перажывеш, калi яна раптам знiкне... Добра, не кажы нiчога.

- Ну, ведаеш! Я прыйшоў, каб расказаць табе, зусiм даверлiва, што я збiраюся разам з ёю пакiнуць Станцыю, - адбiваўся я, але мае словы прагучалi непераканаўча нават для мяне.

Снаўт пацiснуў плячыма.

- Зусiм верагодна, што ты мусiш стаяць на сваiм. Я сказаў табе гэта толькi таму, што ты занадта далёка зайшоў, а вярнуцца, сам разумееш... Прыходзь заўтра ранiцай а дзевятай да Сарторыуса, наверх... Прыйдзеш?

- Да Сарторыуса? - здзiвiўся я. - Ён жа нiкога не пускае, ты казаў, што яму i пазванiць нельга.

- Нейкiм чынам ён усё ўладкаваў. Мы гэтага не абмяркоўваем. Ты... у цябе зусiм iншае. Не мае значэння. Прыйдзеш ранкам?

- Прыйду, - прамармытаў я.

Я пазiраў на Снаўта. Ён неяк ненатуральна трымаў левую руку за дзверцамi шафы. А калi ж дзверцы прачынiлiся? Вiдаць, даволi даўно, але я, узбуджаны непрыемнай для мяне размовай, не звярнуў увагi. Як дзiўна ўсё гэта выглядае... Быццам... ён нешта хаваў там. Альбо нехта трымаў яго за руку. Я аблiзаў губы.

- Што такое, Снаўт?

- Iдзi, - цiха i надзвычай спакойна прамовiў ён. - Iдзi.

Я выйшаў i зачынiў за сабой дзверы ў апошнiх промнях чырвонага марыва. Хэры сядзела на падлозе, крокаў за дзесяць ад мяне, ля самай сцяны. Калi заўважыла мяне, усхапiлася.

- Глядзi! - прамовiла яна, вочы ў яе блiшчалi. - Атрымалася, Крыс. Я такая шчаслiвая. Магчыма... магчыма, усё будзе лепей i лепей...