Салярыс (на белорусском языке) - Станислав Лем

"Хэры", - хацеў я паклiкаць, але пачуў крокi.

Нехта высокi i грузны iшоў, як...

- Гiбарыян? - спакойна спытаўся я.

- Так, гэта я. Не запальвай святла.

- Не запальваць?

- Не трэба. Так будзе лепш нам абодвум.

- Але ж цябе няма сярод жывых?

- Гэта не мае значэння. Ты пазнаеш мой голас?

- Пазнаю. Навошта ты гэта зрабiў?

- Так трэба было. Ты спазнiўся на чатыры днi. Калi б ты прыляцеў раней, магчыма, у гэтым не было б патрэбы. Не пакутуй, хай тваё сумленне будзе спакойным. Я адчуваю сябе нармальна.

- Ты сапраўды тут?

- А ты думаеш, што бачыш мяне ў сне, як думаў пра Хэры?

- Дзе яна?

- Чаму ты лiчыш, што я павiнен ведаць?

- Я здагадаўся.

- Не будзем гаварыць пра гэта. Дапусцiм, што замест яе прыйшоў я.

- Але я хачу, каб яна таксама была тут.

- Гэта немагчыма.

- Чаму? Паслухай, ты ж ведаеш, што на самай справе гэта не ты, а я?

- Не, гэта на самай справе я. Дакладней - я, паўтораны яшчэ раз. Але навошта мы марнуем час?

- Ты пойдзеш?

- Пайду.

- I тады яна вернецца?

- Табе гэта важна? Яна для цябе вельмi многа значыць?

- Гэта мая справа.

- Ты ж баiшся яе.

- Не.

- I грэбуеш...

- Што ты хочаш ад мяне?

- Шкадаваць трэба сябе, а не яе. Ёй заўсёды будзе дваццаць гадоў, не прытварайся, нiбыта ты не ведаеш пра гэта!

Нечакана я супакоiўся. Я слухаў Гiбарыяна без хвалявання. Мне здалося, што ён стаiць зараз блiжэй, у нагах, але я па-ранейшаму нiчога не бачыў у цемры.

- Што ты хочаш? - спытаўся я цiха.

Мой тон, бадай, здзiвiў яго. Ён памаўчаў.

- Сарторыус тлумачыў Снаўту, што ты падмануў яго. Зараз яны падмануць цябе. Пад выглядам мантажу рэнтгенаўскай устаноўкi яны будуюць анiгiлятар поля.

- Дзе яна? - спытаўся я.

- Хiба ты не чуеш, што я табе сказаў? Я папярэдзiў цябе!

- Дзе яна?

- Не ведаю. Запомнi: табе спатрэбiцца зброя. Табе няма на каго спадзявацца.

- Я магу спадзявацца на Хэры, - прамовiў я.

Гiбарыян цiха засмяяўся.

- Вядома, можаш. Да пэўнай мяжы. Зрэшты, ты заўсёды можаш зрабiць тое, што i я.

- Ты не Гiбарыян.

- Выбачай. А хто ж? Мо твой сон?

- Не. Ты лялька. Але ты пра гэта не ведаеш.

- А цi ведаеш ты, хто ты?

Гэта мяне зацiкавiла. Я хацеў устаць, але не мог. Гiбарыян штосьцi гаварыў. Я нiчога не разумеў, чуў толькi яго голас, адчайна змагаўся са слабасцю, яшчэ раз iрвануўся з усяе сiлы i... прачнуўся. Я лавiў ротам паветра, як рыба на пяску. Было вельмi цёмна. Гэта сон. Кашмар. Адну хвiлiнку... "дылема, якую мы не можам вырашыць. Мы прыгнятаем самi сябе. Палiтэрыi скарысталi толькi падабенства выбiральнага ўзмацняльнiка нашых думак. Пошукi матываў гэтай з'явы - антрапамарфiзм. Дзе няма чалавека, там няма даступных для яго матываў. Каб працягваць план вывучэння, неабходна знiшчыць або свае думкi, або iх матэрыяльную рэалiзацыю. Першае - не паддаецца нам. Другое надта нагадвае забойства".

У цемры я прыслухоўваўся да далёкага разважлiвага голасу, iнтанацыю якога я адразу пазнаў. Гаварыў Гiбарыян... Я выцягнуў рукi. На пасцелi нiкога не было.

Мне снiцца, што я прачнуўся, падумаў я.

- Гiбарыян?.. - паклiкаў я.

Голас адразу ж сцiх. Нешта шчоўкнула, я адчуў на твары лёгкi подых паветра.

- Ну што ж ты, Гiбарыян, - прамармытаў я, пазяхаючы. - Непакоiць мяне ў адным сне, у другiм - гэта ўжо занадта...

Нешта зашамацела каля мяне.

- Гiбарыян! - паўтарыў я мацней.

Пружыны ложка здрыганулiся.

- Крыс... гэта я, - пачуў я блiзкi шэпт.

- Гэта ты, Хэры?.. А дзе Гiбарыян?

- Крыс, Крыс... яго няма... ты ж сам казаў, што яго няма.

- У сне ўсё можа быць, - прамовiў я няспешна. Цяпер я не быў упэўнены, што бачыў сон. - Ён нешта сказаў, ён быў тут, - прамовiў я.

Мне страшна хацелася спаць. Калi так хочацца спаць, значыць, сплю, прамiльгнула дзiўная думка. Я дакрануўся губамi да халоднага пляча Хэры i ўлёгся ямчэй. Яна нешта адказала мне, але я ўжо засынаў.

Ранiцай у залiтым чырвоным святлом пакоi я ўспомнiў, што адбылося ноччу. Гаворка з Гiбарыянам мне прыснiлася, а што было пасля? Я чуў яго голас, у гэтым я перакананы, але ўспомнiць, што ён сказаў, не магу. Праўда, ён не гаварыў, а чытаў лекцыю. Лекцыю?..

Хэры мылася. Чуўся шум вады ў душавой. Я зазiрнуў пад ложак, куды некалькi дзён таму закiнуў магнiтафон. Яго там не было.

- Хэры! - гукнуў я.

Яе твар, залiты вадой, паказаўся з-за шафы.

- Хэры, ты не бачыла пад ложкам магнiтафон? Маленькi, кiшэнны...

- Там ляжала шмат рэчаў. Я склала iх туды, - яна паказала на палiчку з лякарствамi каля аптэчкi i знiкла ў душавой.

Я ўскочыў з ложка i пашукаў там, але нiчога не знайшоў.

- Ты не магла яго не заўважыць, - сказаў я, калi Хэры вярнулася ў пакой.

Яна моўчкi расчэсвалася перад люстэркам. Толькi зараз я заўважыў, якая яна бледная. Яе вочы ў люстэрку пазiралi на мяне насцярожана.

- Хэры, - упарта, як асёл, пачаў я зноў, - магнiтафона на палiцы няма.

- Ты нiчога больш не хочаш сказаць мне?

- Даруй, - мармытнуў я, - ты маеш рацыю, гэта глупства...

Не хапала, каб мы пасварылiся!

Мы пайшлi снедаць. Хэры рабiла ўсё не так, як звычайна, але я не мог зразумець, якая тут рознiца. Яна да ўсяго прыглядалася, часам не чула, што я ёй кажу, захопленая сваiмi думкамi. Я заўважыў, што вочы ў яе блiшчаць.

- Што з табой? - спытаўся я шэптам. - Ты плачаш?

- Ат, не чапай мяне. Гэта несапраўдныя слёзы, - прашаптала Хэры.

Вiдаць, трэба было высветлiць усё да канца, але я больш за ўсё на свеце баюся "шчырых размоў". Мяне турбавала зусiм iншае. Хоць я i ведаў, што iнтрыгi Снаўта i Сарторыуса мне толькi прыснiлiся, я пачаў успамiнаць, цi ёсць на Станцыi хоць якая-небудзь зручная зброя. Я не думаў, навошта яна мне, - проста хацелася яе знайсцi. Я сказаў Хэры, што мушу пайсцi ў трум i на склады. Яна моўчкi пайшла са мной. Я капаўся ў скрынях, вынюхваў у кантэйнерах, а калi спусцiўся на самы нiз, не змог адолець жадання зазiрнуць у халодную камеру. Мне не хацелася, каб Хэры заходзiла туды, таму я толькi прачынiў дзверы i агледзеў усё памяшканне. Пад цёмным покрывам па-ранейшаму адрознiвалiся абрысы цела нябожчыка, але з таго месца, дзе я стаяў, нельга было ўбачыць, ляжыць там чарнаскурая цi не. Мне здалося, што яе няма.

Я працягваў блукаць, так i не знайшоўшы нiчога вартага ўвагi. Настрой усё больш i больш псаваўся. Нечакана я заўважыў, што побач са мной няма Хэры. Зрэшты, яна адразу ж з'явiлася - затрымалася ў калiдоры, але ўжо адно тое, што Хэры спрабавала аддалiцца - а ёй жа дорага каштавала пакiнуць мяне хоць на хвiлiнку, - павiнна было насцярожыць мяне. Я па-ранейшаму iмiтаваў пакрыўджанага, карацей, паводзiў сябе надзвычай дзiўна. Разбалелася галава, я не мог знайсцi нiякiх парашкоў i, злосны, як чорт, перакапаў усю аптэчку. У аперацыйную iсцi не хацелася, i наогул у мяне нiчога не ладзiлася. Хэры, як цень, блукала па пакоi, часам некуды знiкала. Пасля поўдня, калi мы паабедалi (зрэшты, яна наогул не ела, а я жаваў без апетыту - у мяне так трашчала галава, што я нават не спрабаваў прымусiць Хэры паесцi), яна раптам села побач i пачала скубцi мой рукаў.